Preek van de week

Overweging 1^ste zondag in de veertigdagentijd 2016, C

Eerste lezing: Deuteronomium 26, 4-10

Evangelie: Lucas 4, 1-13

Afgelopen vrijdag werd de tentoonstelling over Hjieronimus Bosch feestelijk geopend. Een bijzondere tentoonstelling die het bekijken waard is. Natuurlijk vanwege de bijzondere schilderkunst, maar er is naar mijn idee nog een reden. De tijd van Hjieronimus Bosch, hij overleed in 1516 lijkt ongelofelijk veel op onze tijd. Er heerste een religieuze crisis, de wereld stond op zijn kop. Er was moreel verval en het was niet voor niets dat een thema van Bosch het goed en kwaad was en de consequenties die dat voor het leven en de dood van de mens zou hebben. Hij tekende protest aan tegen de verslavende hebzucht, de decadentie en ijdelheid. Hij werd wellicht ook geïnspireerd door de 1^ste lezing van vandaag.

Op het eerste oog hebben we natuurlijk niks te maken met de slavernij van de joden in Egypte, enkele duizenden jaren geleden? Maar tegelijk zegt het iets van het leven van vandaag en zeker ook van de tijd van Bosch. Slavernij kennen wij gelukkig niet meer in ons land en in onze cultuur, maar we kennen wel verslaving, en dat komt op hetzelfde neer: het gaat om het verlies van vrijheid. En dat is niet zover van ons af, integendeel. Want heel veel mensen, en misschien ook wijzelf, zijn verslaafd aan ik weet niet hoeveel dingen. Om te beginnen een verslaving aan onszelf wat zich opnieuw uit in de thema’s van Bosch: zoals hebzucht en ijdelheid: sommigen, ook nu, leven inderdaad alleen voor zichzelf, voor hun eigen behoeften, hun eigen plezier, hun eigen verlangens, en wat nog allemaal. Weer anderen zijn verslaafd aan drank, aan drugs, aan sigaretten. Nog anderen moeten elke dag sporten, fietsen, shoppen, fitnessen, zich kapotwerken, of hun dag is niets geweest. Of wat te denken over de verslaving aan de iPod, hun iPad, de smartphone. We weten het allemaal, en we zien het om ons heen: deze verslaving is een ziekte van deze tijd.

In het evangelie wordt Jezus ook uitgedaagd toe te geven aan de menselijke verleidingen. ‘Beveel aan die steen dat hij in brood verandert’, zegt de duivel, letterlijk staat er Diabolos, en dat betekent de door elkaar smijter. Ofwel de duistere kracht die ons van het echte leven afhoudt. U zult die duivel ook op de schilderijen van Bosch terugzien. En met dat brood bedoelt de evangelist natuurlijk meer dan onze dagelijkse boterham. Het gaat om alles wat we absoluut willen hebben en willen doen. De dingen waarvan we afhankelijk geworden zijn: het oppervlakkig leven, de smartphone, belangrijk gevonden worden of ijdelheid zoals u wilt, hebzucht of graaicultuur zoals we dat nu zouden noemen… dat is het brood dat de duivel, de door elkaar gooier, aan Jezus wil opdringen.

Macht uitoefenen, jezelf ontplooien, onafhankelijk zijn. Allemaal termen van deze tijd. Maar tegelijk mogen we ons afvragen waar dit soort macht ons brengt. Wat brengt het ons als we alleen maar aan ons eigen voordeel denken en niet aan het welzijn van anderen? Het is als een steen die echt verkeerd op onze maag ligt. Het is als de symbolische hel waarin we belanden volgens Hjieronimus Bosch.

De mens leeft niet van brood alleen, maar van ieder woord dat uit Gods mond komt.”? Houdt het evangelie ons voor. Daarmee bedoelt Jezus dat de mens ook geestelijk voedsel nodig heeft om niet te verkommeren. Voorbeelden om verleidingen te weerstaan. Voorbeelden om jezelf niet te belangrijker te gaan vinden dan de ander en slechts roem, aanzien en snel succes na te streven. Het gaat niet om brood alleen.
De betekenis van dit evangelie is niet zo moeilijk en past helemaal in deze "Veertigdagentijd": Sta eens even stil bij al die verleidingen, zet er eens wat op een rijtje en ga er niet omheen. 40 dagen in de woestijn. In de bijbel altijd een plek waar schoonschip gemaakt wordt, een plek waar je inzicht krijgt in jezelf. En misschien goed om je in die bezinning te laten helpen door de virtuoze schilder uit den Bosch. Als we de symboliek in de schilderijen ontdekken is het uiterst actueel voor vandaag de dag.

Wat zou het mooi zijn als deze vastentijd dat voor ons meebrengt. Het inzicht waar het leven werkelijk om draait, wat echt geluk kan brengen en uitzuivert wat ons ten onrechte van buitenaf wordt opgedrongen en eigenlijk niet bij ons past. Dat we mens worden onder onze medemensen, niemand uitgezonderd. Gelukkig kent onze christelijk cultuur een vastentijd, een tijd van bezinning, een tijd van de rem op het te veel, van beperking en liefst nog meteen ten voordele van degenen die te kort komen. In de schilderijen van Bosch komt die tijd en de gedachte tot leven, in de tijd naar Pasen brengen we het gedachtegoed van Jezus opnieuw tot leven gen geven we invulling aan Zijn verrijzenis. Een Paastijd waardoor we oprecht kunnen zeggen straks: Hij is niet dood, Hij leeft.

Amen

Deuteronomium 26, 4-10

        Het aanbieden van de eerstelingen
De priester neemt dan de korf van u aan en zet hem voor het altaar van de Heer uw God. Dan moet u, staande voor de Heer uw God, het woord nemen en zeggen: “Mijn vader was een zwervende Arameeër. Hij is met een klein aantal mensen naar Egypte gegaan en, terwijl hij daar als vreemdeling verbleef, een groot, machtig, talrijk volk geworden. Toen de Egyptenaren ons slecht behandelden, ons onderdrukten en ons harde slavenarbeid oplegden, hebben wij tot de Heer, de God van onze vaderen, geroepen. En de Heer heeft ons verhoord en zich onze vernedering, ons zwoegen en onze verdrukking aangetrokken. Hij heeft ons uit Egypte geleid met sterke hand, met uitgestrekte arm, onder grote verschrikkingen, en met tekenen en wonderen. Hij heeft ons naar deze plaats gebracht en ons dit land geschonken, een land dat overvloeit van melk en honing. Daarom breng ik nu de eerste vruchten van de grond, die U, Heer, mij hebt geschonken.”? Dan moet u die voor de Heer uw God neerleggen, u voor Hem neerbuigen en samen met de Levieten en de vreemdelingen die bij u wonen, feestvieren vanwege al de weldaden die Hij aan u en aan uw huis heeft geschonken.

Lucas 4, 1-13

        Door de duivel op de proef gesteld
Vol van heilige Geest keerde Jezus terug van de Jordaan. Hij bleef veertig dagen lang in geestvervoering in de woestijn, waar Hij door de duivel op de proef werd gesteld. Al die dagen at Hij niets, en toen ze voorbij waren kreeg Hij honger. Toen zei de duivel tegen Hem: ‘Als U de Zoon van God bent, zeg dan tegen deze steen dat hij een brood moet worden.’ Jezus antwoordde hem: ‘Er staat geschreven: Niet van brood alleen zal de mens leven.’ Daarop nam de duivel Hem mee omhoog en liet Hem in een flits alle koninkrijken van de wereld zien en zei: ‘Heel die macht en al hun pracht zal ik U geven, want zij zijn mij in handen gegeven en ik geef ze aan wie ik wil. Als U mij aanbidt zal het allemaal van U zijn.’ Jezus gaf hem ten antwoord: ‘Er staat geschreven: De Heer uw God zult u aanbidden en Hem alleen dienen.’ Hij bracht Hem naar Jeruzalem, zette Hem op de rand van de tempel en zei: ‘Als U de Zoon van God bent, spring dan naar beneden. Want er staat geschreven: Aan zijn engelen zal Hij bevelen U te beschermen, en: Op hun handen zullen ze U dragen, zodat U aan geen steen uw voet zult stoten.’ Jezus antwoordde hem: ‘Er is gezegd: U zult de Heer uw God niet op de proef stellen.’ Toen de duivel alle beproevingen had uitgevoerd, ging hij van Hem weg voor een bepaalde tijd.